Jak nie należy mówić o Maryi

 Jak nie należy mówić o Maryi – czyli o grzechach  przepowiadania maryjnego[1]

Na sympozjum wśród zaproszonych prelegentów był o. prof. S. C. Napiórkowski, który w swoim wystąpieniu skoncentrował się na negatywnej stronie maryjnego przepowiadania, zwrócił uwagę, jak nie należy mówić o Maryi. Owe niewłaściwości obdarzył mianem „Siedem grzechów głównych” przepowiadania maryjnego (taki też tytuł nosił wygłoszony referat)10. Owe „siedem grzechów głównych” według Ojca Profesora to: „Grzech przeciwko Bożemu słowu”, który polega na przeroście spekulacji nad biblijną wizją dziejów zbawienia.

1.       „Grzech przeciwko Bogu”, czyli czynienie Boga na obraz i podobieństwo swoje. Jest to jakby drugie imię grzechu opisanego wyżej. Widać to zwłaszcza w kaznodziejskim kontrastowaniu Maryi jako dobrej mamy z Bogiem Ojcem, który w kontekście naturalnych doświadczeń słuchaczy, gorzej wychodzi w tym zestawieniu, gdyż to mama z reguły jest cieplejsza, bardziej wyrozumiała i przebaczająca niż ojciec.

2.      „Grzech przeciw Bożemu Królestwu”, polegający na dzieleniu Królestwa: jedno „sprawiedliwości” zarezerwowane Chrystusowi, drugie „miłosierdzia” zarezerwowane Maryi13

3.      „Grzech przeciw Chrystusowi” - to głównie ukryta negacja naszej bezpośredniości z Chrystusem i przemilczanie pięknej nauki o pośrednictwie Chrystusa, co owocuje przesadą w budowaniu pięter pośrednictwa (do Maryi, Ona do Chrystusa, Chrystus do Ojca).

4.       „Grzech przeciwko Duchowi Świętemu” (zauważony już kiedyś przez Yves’a Congara) - swoiste zastępowanie Ducha Świętego Maryją, przypisywanie funkcji Boskiego Parakleta Maryi.

5.      „Grzech przeciwko Matce Najświętszej” - to pomniejszanie Jej wielkości poprzez zbytnie eksponowanie w czci maryjnej wzywania przy pominięciu naśladowania. Maryja winna być „przedmiotem” bezgranicznego zdumienia i zachwytu, także dziękczynienia, a również wzorem, znakiem nadziei i pociechy. Pewną odmianą grzechu przeciwko Maryi jest, jak to określił o. Profesor, „jasnogórskie kidnaperstwo”, polegające na popularyzacji okaleczonego obrazu Matki Boskiej Jasnogórskiej: sama głowa Matki. Jasnogórski obraz to Jezus Chrystus na kolanach swej Matki, która jest w typie hodegetrii, czyli prowadzącej do Chrystusa, wskazującej na Chrystusa. Odrąbanie Chrystusa i usunięcie go z naszej narodowej ikony jest wielkim błędem, złem, zbrodnią, świętokradztwem.

6.      „Grzech przeciwko Ewangelii”, który polega na tym, że zbytnio akcentuje się pewne formy maryjnego nabożeństwa (jako najwłaściwsze, najlepsze, niezawodne), pomijając dwie królewskie drogi ustanowione przez Chrystusa: słowo Boże i sakramenty. Przemyski homileta ks. dr hab. Jan Twardy, w doskonałym opracowaniu dotyczącym teorii kazania maryjnego, zwraca uwagę na jeszcze inne wypaczenia i niewłaściwości w kaznodziejstwie maryjnym, którymi są:

a). Apokryfizm – a więc uzupełnianie treści biblijnych szczegółami z życia Maryi zaczerpniętymi z apokryfów, czyli starożytnych pism wczesnochrześcijańskich niepewnego pochodzenia, imitujących treści, rodzaje i styl biblijny, które usiłowano przedstawiać jako święte, a nawet objawione. Jak wiemy, Kościół nie włączył ich do kanonu i tym samym odmówił im charakteru natchnionego. Chodzi więc o to, aby nie podawać faktów apokryficznych jako pewników „życiorysowych” i nie pouczać słuchaczy, że tak na pewno było. Jednak od siebie dodam, że apokryfy mogą stać się źródłem nauczania na temat Matki Bożej, gdyż są świadectwem wiary ludzi Kościoła pierwszych wieków, którzy wyrażali ją na sposób legend i opowiadań ludowych. Po odfiltrowaniu treści mitologicznych, po wzięciu pod uwagę gatunku literackiego opowiadań, odnajdujemy w apokryficznej szacie wiarę i pobożność maryjną tamtego czasu: np. różne „badania”, których opisy znajdujemy w Protoewangelii Jakuba, a którym zostali poddani Maryja i Józef odnośnie zachowania czystości po stwierdzeniu faktu brzemienności Matki Najświętszej są wyrazem wiary w dziewictwo Maryi i dziewicze poczęcie Jezusa, które stoją na straży prawdy o Jego Bożym synostwie i jedynym ojcostwie Boga względem Jezusa.

b). Mariocentryzm – czyli mówienie o Maryi w oderwaniu od Chrystusa i Kościoła. Zbytnie akcentowanie przywilejów i godności może skutkować „przesunięciem” Maryi w stronę Bóstwa i sytuowanie Jej gdzieś poza Kościołem. Formą pewnego mariocentryzmu jest także nadmierne akcentowanie pośrednictwa Maryi w oderwaniu od pośrednictwa Chrystusa. Maryja w żaden sposób nie może wypierać, zastępować Chrystusa i Ducha Świętego, czy stawać do Nich w opozycji. Instrumentalne lub służebne traktowanie Matki Bożej – czyli ukazywanie kultu maryjnego jako środka do uzyskania pomocy Maryi w różnych potrzebach.

 

c). Sentymentalizm – czyli nadmierna uczuciowość w kazaniu, swoiste „granie” na uczuciach słuchaczy. Tu trzeba zwrócić uwagę na słowo „nadmierna”. To ona jest wypaczeniem, a nie sama uczuciowość, gdyż ta jest wręcz nieodzowna. W tym miejscu warto przywołać słowa nauczania ostatniego Soboru: prawdziwa pobożność nie polega ani na czczym i przemijającym uczuciu, ani na jakiejś próżnej łatwowierności, lecz pochodzi z wiary prawdziwej, która prowadzi nas do uznawania przodującego stanowiska Bogarodzicielki i pobudza do synowskiej miłości ku Matce naszej oraz do naśladowania Jej cnót. Chociaż zdanie powyższe dosłownie odnosi się do pobożności maryjnej, to jednak możemy potraktować je także jako cenną wskazówkę kaznodziejską.

7.       „Ciągłe powtarzanie tego samego”. Ks. Staniek, autor powyższego sformułowania, przywoływany w opracowaniu ks. Twardego, zauważa możliwość zaistnienia takiej niewłaściwości w przypadku kazań maryjnych, zwłaszcza tych głoszonych cyklicznie, przy tym samym gremium (np. kazania na nabożeństwach fatimskich). Postulowanym ratunkiem jest: „dobre zaprogramowanie tych kazań i kontrola tego, co zostało powiedziane” [podkreślenie moje WS]. Wydaje się, że publikacja ks. Twardego dotycząca przepowiadania maryjnego (w omówieniu pominąłem całą stronę warsztatową) jest to chyba jedyne tego typu opracowanie w literaturze polskiej, w której warto również zwrócić uwagę na propozycję tematów kazań maryjnych.

 

Czyli – jak i o czym –przepowiadać o Mate Pana?

IKONA ŹRÓDŁOWA - Poprawna kaznodziejska ikona maryjna winna uwzględniać przede wszystkim podstawowe źródła nauki o Matce Bożej, którymi według Papieskiej Międzynarodowej Akademii Maryjnej, są przede wszystkim (ważna kolejność): Pismo Święte , Święta Tradycja , Święta liturgia, wypowiedzi Urzędu Nauczycielskiego Kościoła.

.

POŻĄDANA IKONA MARYI - Czyli – jak i o czym –przepowiadać o Mate Pana?

1.IKONA ŹRÓDŁOWA

1. Ikona biblijna

2. Ikona Tradycji

3. Ikona Magisterialna

4. Ikona liturgiczna

2.IKONA TREŚCIOWA

1. Ikona historiozbawcza

2. Ikona wzorcza

3. IKONA KORELACYJNA

Trójca ↔ Maryja

1. Bóg Ojciec ↔ Maryja

1. Chrystologiczne centrum relacji Bóg Ojciec Maryja

2. Macierzyństwo Maryi „mówi” o Bożym Ojcostwie

3. Boże Ojcostwo „mówi” o dziecięctwie Maryi

2. Syn Boży ↔ Maryja

1. Przez Maryję do Jezusa  przez Jezusa do Maryi

2. Misterium Wcielenia „mówi” o Synu i Matce

3. Matka w Odkupieńczym misterium Syna

3. Duch Święty ↔ Maryja

1. Manifestacje aktywności Ducha w Maryi i przez Maryję

2. Oblubieńczość relacji Duch Święty Maryja

3. Pneumahagijna Pamięć Kościoła

2. Kościół ↔ Maryja

1. Członek Kościoła

2. Matka Kościoła

3. Wyobrażenie Kościoła

4. Wzór dla Kościoła w wierze, nadziei i miłości

5. Duchowa Matka Kościoła

6. Eschatologiczny obraz Kościoła

3. Człowiek ↔ Maryja

1. Pełne urzeczywistnienie kobiecej (ludzkiej) godności i piękna

2. Najdoskonalsze uosobienie ludzkiej wolności

3. Zwierciadło uczniowskiego istnienia

4. Doskonałe wypełnienie powołania człowieka do świętości

4. 1. Niepokalane Poczęcie, jako usprawiedliwienie przez łaskę

4. 2. Wniebowzięcie, jako znak przeznaczenia do chwały i wartości ludzkiego ciała

---

[1] http://wsd.przemyska.pl/wp-content/uploads/2017/10/Mariologia-korelacyjna-w-duszpasterskim-przepowiadaniu_skrypt.pdf