Maryja - Ozdobiona liliami...

Maryja - Ozdobiona liliami...

Niedziela Ogólnopolska 35/2003 -

 O. Jan Stanisław Rudziński OSPPE

Sukienka milenijna Cudownego Obrazu Matki Bożej, ozdobiona liliami

Kontynuujemy nasze rozważania dotyczące symboliki dekoracji: krzyża-gwiazdy i lilii zdobiących szaty Matki Bożej z wizerunku jasnogórskiego. W poprzednim odcinku została przedstawiona symbolika gwiazdy umieszczonej na chuście (maphorionie). Obecnie zostanie zaprezentowana symbolika motywu lilii na stroju Maryi z obrazu jasnogórskiego.

Odnośnie do tego zagadnienia wypowiedziała się Ewa Śnieżyńska-Stolot. Według niej, ornamenty na szatach Maryi i Dzieciątka sprowadzają się do trzech rodzajów rozet na sukience Dzieciątka, lilii heraldycznych na sukni i płaszczu Madonny, obramienia płaszcza i szaty Madonny w postaci dwupasmowego szlaku oraz ozdoby na okładce ewangeliarza. Wszystkie wymienione ornamenty, tak ze względu na technikę wykonania, jak i na swoją formę, występują w malarstwie sieneńskim pierwszej ćwierci XIV wieku, głównie w obrazach Simone Martiniego i jego kręgu. Szczególne znaczenie posiadają lilie zdobiące płaszcz Madonny Jasnogórskiej. Zastanawiano się już, czy lilie te mają charakter ornamentacyjny, czy jest to świadome wprowadzenie elementu heraldycznego, jakim jest lilia andegaweńska.

Motyw lilii heraldycznej Motyw lilii heraldycznej jest pochodzenia perskiego. Pojawił się w wieku XII - głównie jako dekoracja diademów cesarskich, koron i bereł - na terenie Bizancjum, skąd przedostał się na Zachód, gdzie występował przez okres całego średniowiecza. Lilie heraldyczne na szatach pojawiają się w pierwszej ćwierci XIV wieku, najczęściej wśród zabytków malarstwa włoskiego i francuskiego. Postacie przedstawione w szatach zdobionych liliami to święci i świeccy członkowie rodu Kapetyngów oraz jego bocznej linii - Andegawenów. Lilie andegaweńskie pojawiają się także w tle obrazów, które w jakiś sposób związane były z rodziną Andegawenów. Powyższe przykłady wskazują, że pojawienie się lilii na obrazie jasnogórskim może świadczyć o powiązaniach historycznych obrazu z rodziną Andegawenów.

Rodzi się pytanie: czy lilie zdobiące szatę Matki Bożej mają znaczenie symboliczne?

W doktrynie chrześcijańskiej szata Matki Bożej ma określoną funkcję symboliczną. Odnosi się zatem wyłącznie do Osoby, która tę szatę przywdziała. Konsekwentnie lilia na tej szacie jest zatem symbolem maryjnym, a nie tylko znakiem heraldycznym[1]  andegaweńskim.[2]

W Starym Testamencie występują dwie alegorie o gwiaździstym niebie, które Bóg rozpościera jak płaszcz i rozpina jak namiot. Psalm 104 [103] mówi o świetlistej szacie Boga:

Ty jesteś bardzo wielki!

W majestat i piękno odziany,

Światłem okryty jak płaszczem.

W Liście do Hebrajczyków znajdujemy następującą metaforę szaty:

Ty, Panie, na początku osadziłeś ziemię,

dziełem też rąk Twoich są niebiosa.

One przeminą, ale Ty zostaniesz,

i wszystko jak szata się zestarzeje,

i jak płaszcz je zwiniesz,

jak odzienie, i odmienią się.

Ty zaś jesteś Ten sam,

a Twoje lata się nie skończą

(Hbr 1, 10-12)

Zdobiąca szaty Matki Bożej lilia ma znaczenie symboliczne i występuje zarówno w twórczości Wschodu, jak i Zachodu. W Biblii symbol lilii wyraźnie połączony został z czystością w Księdze Daniela (Daniel - hebr. „Bóg jest Sędzią”), imię hebrajskie cnotliwej Zuzanny - Szoszanna - oznacza lilię. Po raz pierwszy znajdujemy lilię w Europie na miniaturach Karola Łysego jako ozdobę korony i berła, i odtąd pozostaje ona stałym znakiem symbolicznym europejskich insygniów królewskich. Do średniowiecznej ikonografii i heraldyki kwiat lilii został przejęty jako symbol Zbawiciela i Sędziego Wszechświata.

Lilia jest centralnym motywem Zwiastowania, a także wiecznej szczęśliwości człowieka. Przynosi ją Archanioł Gabriel albo stoi ona w wazonie w komnacie Maryi. Jest to wielki dialog między Niebem a ziemią. Niebo reprezentuje Anioł, ziemię - Dziewica Maryja jako alegoria całej ludzkości, a między nimi w symbolicznej postaci kwiatu - Chrystus, pojęty jako roślina, która ma uzdrowić człowieka. Jednocześnie jest lilia, podobnie jak Eucharystia - strasznym darem, tremendum, nawet śmiertelnym dla tych, którzy zbliżają się do tego kwiatu bez wyznania grzechów. W ikonografii sceny Zwiastowania lilia, stojąca w kryształowym naczyniu, mająca na łodydze trzy kwiaty, jest symbolem dziewictwa Najświętszej Maryi Panny przed Zwiastowaniem, w momencie Zwiastowania i po Zwiastowaniu. Chociaż Maryja jest Bożą Rodzicielką, to jednak na zawsze pozostała Dziewicą.

Lilia - kwiat z różdżki Jessego, który, według św. Bernarda, swym zapachem ożywia umarłych (II Homilia na Adwent), jest także w ikonografii chrześcijańskiej przede wszystkim kwiatem sądu. Znane są takie przedstawienia Sądu Ostatecznego. Jest ona Chrystusem-Pośrednikiem między Niebem a ziemią, który sądzi Universum. Jest także lilia symbolem Zbawiciela, który umiera, zostaje pogrzebany w ziemi jak nasionko i zmartwychwstaje w kwiecie. Lilia była też kwiatem sprawiedliwości i władzy, przygotowaniem powtórnego przyjścia Zbawiciela, który zstąpi na ziemię, aby pokonać Antychrysta. Chrystus jest bowiem Flos florum (Kwiat kwiatów), Rex regum (Król królów), Dominus dominantium (Pan panujących).

Liczne przykłady motywu lilii uzasadniają tezę o powszechnym jego stosowaniu. Symbolika szaty Maryi wskazuje na Jej królewskość. Obraz jasnogórski jest zatem zilustrowaniem dogmatu o królewskim rodzicielstwie Najświętszej Maryi Panny.

---

[1] Heraldyka – jedna z nauk pomocniczych historii, zajmuje się badaniem rozwoju i znaczenia oraz zasadami kształtowania się herbów. Wywodzi się od słowa herold – oznaczającego urzędnika dworskiego, wywołującego nazwiska rycerzy biorących udział w turniejach.

[2] Ludwik pochodził z rodu Andegawenów (gałąź Kapetyngów) – dynastii rządzącej Węgrami od 1308 do 1382. Jego ojcem był król Węgier Karol Robert, a matką Elżbieta Łokietkówna, córka króla Polski Władysława I Łokietka i siostra Kazimierza III Wielkiego.